مقاله روابط خارجی ایران و روسیه از عصر صفوی تاکنون

دانلود مقاله تحقیقاتی بررسی چارچوب تحلیلی روابط خارجی ایران و روسیه (از عصر صفوی تاکنون)

مقدمه

در صحبت ایران و همسایگان، روسیه از اهمیت و جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است.

ایران از عصر صفوی به عنوان یک واحد ملی منسجم ظاهر شده و به لحاظ مجاورت با نواحی جنوبی روسیه به تعامل با آن کشور پرداخته است. بالطبع در تحلیل روابط خارجی این دو کشور باید به نقش متغیرهای مختلف داخلی، منطقه ای و بین المللی توجه وافر داشت. شرایط قوت و ضعف داخلی معادلات و مناسبات منطقه ای و نظام ساختار بین الملی همگی بر روابط ایران و روسیه تاثیرگذار بوده اند.

از عصر صفوی تا به امروز نشیب و فرازهای مختلفی برای روابط دو جانبه ایران و روسیه رخ داده و مناسبات آنها را تحت تأثیر قرار داده است. بنابراین در پاسخ به این سوال که چه علل و عواملی در جهت گیری ها و سیاست خارجی متقابل ایران و روسیه تأثیر داشته اند، باید گفت که این نوشته تعامل و پیوند متداخل متغیرهای سطوح ملی، منطقه ای و بین المللی در دوره های مختلف تاریخی را فرض می گیرد که بر الگوهای رفتاری و روابط ایران و روسیه تاثیرگذار بوده اند.

در بیان مطلب حاضر، ابتدا یک درآمد مختصر به مسائل نظری به عنوان اساس تئوریک بحث خواهیم داشت.

در بخش دوم به مرور کلی و مختصر مسائل و حوادث روابط خارجی ایران و روسیه در مقاطع مختلف خواهیم پرداخت.

دوره اول به دوران صفوی تا پایان حکومت زندیه، دوره دوم به عصر قاجاریه، دوره سوم به عصر پهلوی، دوره چهارم به دوران پس از انقلاب اسلامی تا فرو پاشی شوروی و بالاخره دوره ششم به دوران پس از فروپاشی شوروی اختصاص خواهند داشت.

روابط ایران و روسیه در عصر قاجار

با ظهور آقامحمدخان و تأسیس سلسله قاجاریه، تا حدودی ثبات به ایران بازگشت، اما روند تضعیف ایران کم کم رخ می نمود. در این دوره، عثمانی به سبب شکستهای چندگانه از روسیه در مسیر زوال افتاده بود و مثل گذشته به ایران فشار وارد نمی کرد. اروپاییان مشغول مهار انقلاب فرانسه بودند. روسیه با لهستان بیشتر درگیر بود. انگلستان قدرت جدیدی بود که همه اروپاییان را تحت تأثیر قرار داده و در حوزه شبه قاره هند و ایران نیز رو به پیشرفت بود. مرزهای شرقی ایران نیز نسبتا آرام بود.

روس ها پس از حملات و اقدامات فجیع آقامحمدخان در گرجستان، به نواحی جنوبی معطوف شدند و از 1796 دربند، باکو، طالش را تصرف و حتی از رود ارس عبور کردند. پیشروی روسها ادامه داشت، تا اینکه در همان سال کاترین دوم درگذشت و پل اول تزار جدید (1796-1801) دستور داد تا روسها گرجستان و کلیه نواحی ایالات اشغالی ایران را تخلیه نمایند. پس از این حادثه آقا محمدخان مجددا به گرجستان حمله ور شد و مرگ او موجب انقطاع موقتی این جنگها گردید.

ظهور آلکساندر اول (1801-1825) در روسیه منجر به آغاز درگیریهای ایران و روسیه شد. در گام اول گرجستان را قسمتی از خاک روسیه (1802) اعلام داشتند. تلاش ایران برای اتحاد با انگلیس و فرانسه هم فایده بخش نبود. حملات روسیه به گنجه و ایروان ادامه یافت و بالاخره با ترغیبات انگلیس پیمان صلح گلستان (1813) امضا و قسمتهای عمده ای از خاک ایران جدا و به روسیه تعلق گرفت. ...

روابط ایران و روسیه در عصر پهلوی

مساعی انگلیس در به قدرت رساندن رضاخان و اقتدار روزافزون او موجبات احتیاط هر چه بیشتر شوروی شد. روسیه به تغییر رویه پرداخت تا با رفاقت مقطعی از منافع اقتصادی بهره جوید، لذا قرارداد بازرگانی در سال 1924 در همین راستا به امضا رسید. تحکیم قدرت برای سردار سپه و حتی خلع سلسله قاجاریه در سال 1924 همگی از مستظهر بودن رضا شاه به انگلیس حکایت داشت.

اختلاف ایران و شوروی در مورد حمایت شوروی از فعالیت های کمونیستی در ایران بسیار پرماجرا بود و نفوذ انگلستان با انعقاد قرارداد نفتی 1933 (به جای امتیاز دارسی، وارد کردن ایران به پیمان سعدآباد (1937) بر سوء ظن شوروی می افزود. تلاش انگلیسها راحتی به تخریب روابط ایران با سایر کشورها مثل آمریکا هم کشانده اند.

تضعیف تدریجی قدرت بریتانیای کبیر، اوج گیری قدرتهای جدید و رقیب مثل آلمان و آمریکا و نگرانی جهان غرب از کمونیسم معادلات جدیدی را در عرصه بین المللی مطرح کرده بود. ظهور هیتلر و برنامه هایش موجبات تمایل رضاشاه به آلمان را فراهم می کرد. با آغاز جنگ جهانی اول و پیشروی های هیتلر در شرق اروپا و روسیه نگرانی متفقین را تشدید کرده و نزدیکی آلمان و ایران را بهانه اشغال ایران قرار دادند. ...