مقاله استصحاب

مقاله استصحاب

بخشهایی از متن:

مقدمه:

درمورد پیشینه تاریخی بحث استصحاب می توان سه دوره را درنظر گرفت :‌

دردوره نخست كه مربوط به ائمه اطهار (ع) است ؛ روایات بسیاری كه بعدها دركتاب های اصولی به آنها استدلال شده ازجانب معصومین (ع) صادر گردید . هر چند تا قرن ها اساسا برای اعتبار و حجیت استصحاب به آنها توجه نمی شد و یا درمحدوده بسیار كمی كاربرد داشت . دردومین دوره كه ازمتقدمین اصولیین شروع شده و تا زمان پدر شیخ بهایی ( شیخ حسین بن عبد الصمد ) ادامه داشت استصحاب ازباب بنای عقلا و افاده ظن حجت و معتبر دانسته می شود . همین امر باعث شد كه آراء فقهای این دوره در مواردی كه به دلیل استصحاب تمسك جسته اند با زمان های بعد متفاوت گردد . از كلمات بزرگانی چون شیخ طوسی ، علامه حلی و ... درمورد استصحاب می توان اینگونه برداشت كرد كه عمل به استصحاب و ابقاء حكم گذشته در حال ثانی عمل به دلیل گذشته است و نفی این حكم نیازمند دلیل می باشد كه در فرض مورد استصحاب وجود ندارد .

...

چکیده:

« استصحاب » یکی ازمهمترین مسائل اصولی است که درطول تاریخ اصول فقه همیشه مورد بحث واقع می گردیده است . اصولیین درابتدا او را در زمره ادله عقلی جای داده ونام می بردند اما بعدها با تفکیک دقیقی که شیخ انصاری بین ادله شرعی واصول عملیه بوجود آورد ، استصحاب جز اصول عملیه قرارگرفت و مورد بحث واقع شد . باید گفت هریک ازاصولیین بنا بردیدگاهی که نسبت به استصحاب داشته اند تعریفی ارائه داده اند ولذا چون این دیدگاهها ازنظرادله متفاوت است ، جامعی بین آنها بوجود نیامد تا براساس آن ، تعریف واحدی درمورد استصحاب بوجود آید .

اما درمورد عناصروارکان تشکیل دهنده استصحاب ازجمع بین نظرات اصولیین به هفت رکن می توان رسید : 1ـ یقین سابق  2ـ شک لاحق  3ـ اجتماع یقین وشک دریک زمان  4ـ وحدت متعلق  یقین وشک  5 ـ تعدد زمان متیقن ومشکوک  6ـ تقدم زمان متیقن بر زمان مشکوک  7 ـ فعلیت شک ویقین . وبدین ترتیب براساس این ارکان بین استصحاب وقاعده «الیقین» و«مقتضی ومانع» تفکیک صورت می گیرد .

...

ازطرفی امام خمینی (ره ) نیز كه بحث استصحاب را در كتاب مستقلی با همین عنوان مورد بررسی قرارداده اند درمورد تعریف استصحاب نظرمتفاوتی دارند . ایشان براین نظرهستند كه اگرتعریف استصحاب « ابقاء ما كان » باشد استصحاب یك قاعده فقهی خواهد بود نه اصل عملی اما اگر استصحاب را یك مسئله اصولی بدانیم بنابر اینكه آن را چگونه ببینیم ( اینكه كاشف ازواقع هست یا نه ) تعریف آن متفاوت می گردد لذا اگر استصحاب را اماره دانسته و وجه اعتبار آن را بنای عقلا یا شارع بدانیم تعریف آن می شود : «‌ الكون السابق للشیء الكاشف عن بقائه فی زمن الشك فیه : بودن سابق برای چیزی كه كاشف است از بقاء آن چیزدرزمانی كه شك دروجود آن شده است » . و اگراستصحاب را معتبر شرعی بدانیم بدین ترتیب كه یقین طریقی باشد براینكه متعلق آن درزمان شك هم هست تعریف آن به این گونه است : « الیقین السابق الكاشف عن متعلقه فی زمن الشك : یعنی یقین سابقی كه كاشف است ازاینكه متعلقش درزمان شك وجود دارد » . و اگراستصحاب را اصل بدانیم نه طریق به واقع تعریف استصحاب خواهد بود : « الشك المسبوق بالیقین بالشیء : استصحاب شكی است كه مبسوق به یقین به متعلق شك است .»

ایشان پس از بیان این تعاریف اضاافه كرده اند كه دراین تعریفها جامعی وجود ندارد كه طبق آن جامع ما بتوانیم یك تعریف واحد ویكسان از استصحاب ارائه كنیم وهمانطور كه گفته شد بنابراینكه استصحاب را چگونه ببینیم تعاریف آن نیز متفاوت باقی خواهد ماند . ( امام خمینی (ره) ، 4ـ1)

ب ) اركان استصحاب

مطلب دومی كه دركلیات بحث باید به آن پرداخت اركان تشكیل دهنده استصحاب است . ركن هایی كه با نبود هر كدام از آنها دیگر جایی برای جاری ساختن استصحاب باقی نمی ماند .

این اركان عبارت هستند از :

1ـ یقین

مراد ازیقین دراستصحاب ، یقین به حالت سابق است ؛ حال این حالت سابق می خواهد حكم شرعی باشد یا موضوعی كه دارای حكم شرعی است . می توان گفت همین یقین سابق علت قاعده استصحاب است .