تحقیق تاریخچه بیمه در ایران و جهان

مقاله تحقیقاتی تاریخچه بیمه در جهان و ایران

معرفی و بخشهایی از متن پروژه

اولین قرار داد بیمه ای که به وجود آن پی برده اند بیمه حمل و نقل است که به سال 1347 میلادی در شهر ژن ایتالیا منعقد شده است. بنابراین شاید شروع فعالیت بیمه ای به معنی امروزی آن قرن چهاردهم میلادی باشد.

پیدایش بیمه در قرن چهاردهم و یا احتمالاً یک قرن قبل از آن به این معنی نیست که قبل از آن بشر در صدد یافتن وسیله ای برای مقابله با آثار حوادث نبوده است.

آن طور که از تالمود نقل کرده اند در قرون قدیمه بین دریانوردان حاشیه خلیج فارس مرسوم بوده است که هر گاه در کاروانی یکی از حیوانات باربر می مرد، حیوان دیگری که به هزینه افراد کاروان تهیه می شد تا صاحب آن به تنهایی زیان وارده را تحمل نکند.

در یونان قدیم مؤسساتی دولتی نظیر سازمان های بیمه اجتماعی یا مدد کاری وجود داشته که به کمک درماندگان می شتافته است و از جمله تامین زندگانی افراد کهن سال و از کار افتاده را به عهده داشته است. در روم قدیم نیز نمونه هایی از مستمری مادام العمر وجود داشته است. بدیهی است محاسبات حق بیمه در این نوع عملیات که با بیمه امروزی به هر حال شباهتی دارد ، مبتنی بر آمار درستی نبود و به خصوص در مورد مستمری مادام العمر از جدول مرگ و میر حساب شده ای استفاده نمی شد.

پیدایش بیمه دریایی

بیمه به معنای امروزی ابتدا در زمینه حمل و نقل شروع شد و گویا یک نوع معامله اعتباری که در قرون وسطی مرسوم بود، موجب پیدایش بیمه باربری شده است. بعضی سرمایه داران و صرافان به صاحبان کشتی و بازرگانانی که قصد خرید کالا و حمل آن از طریق دریا را داشتند ، نوعی وام به نام وام حوادث دریا پرداخت می کردند. در قرار داد این وام، وام گیرنده متعهد می شد در صورتی که کشتی یا کالا سالم به مقصد برسد علاوه بر اصل وام ، مبلغ قابل توجهی اضافه بر آن پرداخت کند و اگر کشتی یا کالا در دریا غرق شود، وام گیرنده از پرداخت وام معاف باشد؛ مبلغی که وام گیرنده پس از رسیدن کشتی یا کالا به مقصد علاوه بر اصل وام می پرداخت خیلی بیشتر از بهره متناسب با میزان وام و مدت آن بود و می توان گفت که قسمتی از این مبلغ بهره وام و قسمت دیگر حق بیمه ای بود برای خطر غرق کشتی یا کالا که خسارت آن با این قرار داد متوجه وام دهنده می شد ؛ منتهی با این تفاوت که در بیمه امروزی حق بیمه قبلاً دریافت می شود ، ولی در این نوع معامله حق بیمه پس از انتفاء خطر و به شرط سالم رسیدن موضوع معامله دریافت می شد. به قول دمستن خطیب یونانی این گونه معامله در قرون قدیمه هم در یونان و روم وجود داشته است و به قول پی شن به علت ناامنی دریاها و رکود روابط تجاری بین کشورها مدت ها متروک بوده است.

این رابطه اعتباری در قرن سیزدهم در اروپا رواج فراوان داشت تا اینکه در سال 1234 میلادی پاپ گرگوار نهم کلیه معاملات ربا خواری و از جمله نوع مورد بحث را ممنوع ساخت ؛ اما این ممنوعیت چیزی از رواج آن نکاست. زیرا سرمایه داران و صرافان ضمن اطاعت از امر پاپ با تغییر مختصری در ماهیت معامله توانستند به کار خود ادامه دهند ؛ به این ترتیب که توافق کردند بابت وام بهره ای پرداخت نشود ، اما از این بابت که در صورت از بین رفتن کالایی که از محل وام خریداری می شود ، بازرگان اصل وام را مسترد نخواهد کرد ؛ به عبارت دیگر خسارت وارد به بازرگان در اثر غرق یا سرقت و نظایر آن به عهده وام دهنده است.

بنابراین بازرگان باید در مقابل این تعهد وجهی بپردازد که از لحاظ مقدار معادل همان بهره است ولی عنوان بهره را ندارد و بنابراین علاوه بر رابطه وام بدون بهره رابطه دیگری بین طرفین برقرار شد که قابل مقایسه با بیمه امروزی است. یعنی تعهد تقبل خسارت احتمالی در مقابل حق بیمه این نوع قراردادها ابتدا در فلورانس و بعد در ژن سپس در سایر نقاط اروپا رواج پیدا کرد و به همین ترتیب بیمه باربری دریایی به وجود آمد . اما از نظر نباید دور داشت که هنوز محاسبات حق بیمه بر اساس آمار و مبتنی بر تجربه کافی نبوده و معمولاً حق بیمه ها با اهمیت خطر های بیمه شده تناسب نداشت و هنوز بیمه را با قمار و شرط بندی مقایسه می کردند. به همین جهت در هلند به موجب فرمانی به تاریخ 1567 بیمه ممنوع شد و البته این ممنوعیت بیش از سه سال دوام نداشت.

پیدایش بیمه آتش سوزی

بعد ها در همان بیمه نامه های دریائی بیمه گر متعهد گردید ضمناً خساراتی را که پس از رسیدن کالا به بندر مقصد و در حمل و نقل زمینی واقع می شود جبران کند . در انگلستان بیمه گران ضمن صدور بیمه نامه های دریائی تعهد پرداخت وجهی را در صورت غرق کشتی و فوت ملوانان قبول کردند . به این ترتیب بیمه های غیر دریایی معمول شد و این بیمه های اخیر توسط همان بیمه گرانی که بیمه های دریائی را عمل می کردند متداول گردید.

از جمله بیمه هایی که در قرن هفدهم توسط یافت بیمه در مقابل خطر آتش سوزی بود. در انگلستان آتش سوزی بزرگ سال 1666 لندن که 90 کلیسا و 13000 خانه را به کلی منهدم ساخت ، موجب رواج سریع بیمه آتش سوزی شد ؛ در سال 1677 سازمانی به نام فایرافیس و در سال 1684 یک شرکت بیمه به نام فرندلی سوسیتی فایرافیس تشکیل گردید و در سال 1696 اولین مؤسسه بیمه بر اساس اصول شرکت های تعاونی شروع به کار کرد. بعد ها در قهوه خانهادوارد لوید سازمانی در لندن به وجود آمد که به نام خود او معروف شد . در این سازمان تعداد زیادی بیمه گر به معاملات بیمه ای می پردازند . در آلمان اولین شرکت بیمه آتش سوزی در سال 1677 در هامبورگ تشکیل گردید و پس از آن در دانمارک و بلژیک مؤسساتی برای این نوع بیمه به وجود آمد ، در فرانسه اولین مؤسسه بیمه آتش سوزی به شکل تعاونی در سال 1375 تشکیل گردید و اولین کمپانی بیمه در سال 1786 تاسیس یافت.

بیمه در جهان امروز

در دو قرن اخیر فعالیت های بیمه ای در سرتا سر جهان توسعه یافته است. در کشور های صنعتی بیمه نقش مهمی را در ثبات وضع اقتصادی بازی می کند و در کشورهای جهان سوم نیز مزایای اجتماعی و اقتصادی بیمه شناخته شده و عملیات بیمه ای به تدریج گسترش یافته است. بیمه حوادث با انواع مختلف آن در دو قرن اخیر متداول شده است . از خمله بیمه حوادث شخصی که زندگی فرد را در صورت نقص عضو و از کار افتادگی ناشی از حادثه تامین می کند و یا در صورت فوت ناشی از حادثه سرمایه ای در اختیار خانواده او می گذارد .

در یک قرن اخیر سازمان های بیمه اجتماعی که توسط دولت ها یا زیر نظر آن ها اداره می شوند نقش قابل ملاحظه ای در توسعه بیمه بازنشستگی، بیمه عمر و حوادث شخصی کارگران و کارمندان و سایر حقوق بگیران به عهده گرفته اند . در ابتدا پیدایش بیمه های اجتماعی موجب رکود نسبی این نوع بیمه ها شد ولی بتدریج تعارض بین بیمه های اجتماعی و بیمه های بازرگانی منتفی گردید ؛ زیرا آشنایی با یک نوع بیمه موجب توجه افراد به سایر انواع آن شد. با اختراع اتومبیل یک نوع جدید بیمه در حد وسیعی متداول شد . بیمه خسارات وارد به اتومبیل بیمه شده و همچنین بیمه خسارات وارد به شخص ثالث که در معرض تصادف هستند در هر نقطه ای از جهان وجود دارد و به این ترتیب بیمه مسئولیت در مقابل اشخاص ثالث رواج پیدا کرد و بیمه مسئولیت های ناشی از اموال و فعالیت های حرفه ای افراد معمول شد و حتی مسئولیت ناشی از نواقص تولیدات صنعتی و داروئی و غذایی متداول گردید.

از جمله انواع جدید بیمه ، بیمه های تمام خطر مهندسی است که نقش قابل ملاحظه ای در توسعه صنعتی و اجراء طرح های عمرانی کشورها دارد. در این بیمه کلیه خسارات وارد به کارفرما و مقاطعه کار حین ساخت بناهای بزرگ ، سدها و جاده ها و اجراء طرح های لوله کشی ، انتقال نیروی برق و همچنین نصب کارخانه ها و نیروگاه ها اعم از آبی و حرارتی و یا اتمی مورد تامین قرار می گیرد . بیمه های مربوط به وسایل نقلیه هوائی از جمله بیمه بدنه هواپیما و هلیکوپتر ، بیمه مسئولیت های ناشی از مسافرت هوایی ، بیمه سرنشین ، بیمه مسئولیت فرودگاه ها از جمله بیمه هائی است که در قرن اخیر اهمیت قابل ملاحظه ای یافته است .

با توسعه زندگی ماشینی و تمرکز جمعیت در شهر ها و تراکم دارایی ها و تاسیسات ،از یک طرف بیمه های اموال مانند بیمه آتش سوزی و انفجار و نظایر آن توسعه یافت و از طرف دیگر مسئولیت افراد در مقابل اشخاص دیگر به مناسبت خساراتی که در اثر فعالیت ها و وسائل و تاسیسات خود به دیگران وارد می کنند رو به افزایش گذاشت و بیمه انواع مختلف مسئولیت متداول شد. بدیهی است قوانین هر محل و رویه دادگاه ها در تعیین و تشخیص مسئولیت و صدور حکم جبران خسارت اثر زیادی در رواج بیمه مسئولیت در هر کشور دارد . در کشور های صنعتی حق بیمه انواع مختلف بیمه مسئولیت رقم قابل ملاحظه ای از درآمد شرکت های بیمه را تشکیل می دهد.

بیمه در ایران

بیمه به مفهوم امروزی آن در ایران سابقه چندانی ندارد . در حدود سال 1280 هجری شمسی دو مؤسسه روسی به نام " نادژدا " و " کافکازکوری " در ایران شروع به کار کردند که پس از انقلاب بلشویکی تعطیل شدند. بعد از آن شرکت بیمه انگلیسی " آلیانس " نمایندگی خود را در ایران تاسیس کرد و شرکت های دیگر انگلیسی و آلمانی و سوئیسی در ایران شروع به فعالیت نمودند . بعد ها شرکت بیمه دولتی شوروی به نام " اینگستراخ " نیز در ایران شعبه ای تاسیس کرد و تعداد این شرکت ها به تدریج افزایش یافت .

فعالیت شرکت های بیمه خارجی در ایران که در بدو امر مفید به نظر می رسید ، به صورتی در آمده بود که برای اقتصاد ملی به جای نفع ، زیان آور بود . از یک طرف این شرکت ها با استفاده از عدم اطلاع بیمه گذاران در مقابل پوشش های محدود ، حق بیمه کلانی مطالبه و دریافت می کردند و به بهانه ها و معاذیر گوناگون از پرداخت خسارت سر باز می زدند و از طرف دیگر سالانه مبلغ قابل توجهی ارز به صورت حق بیمه از کشور خارج می نمودند.

بیمه در ایران قبل از سال 1314 که شرکت سهامی بیمه ایران تاسیس گردید ، توسط نمایندگی های خارجی که در ایران فعالیت داشتند ، به صورت خیلی محدود انجام می شد و از سال 1314 که شرکت سهامی بیمه ایران تاسیس گردید ، نمایندگی های خارجی یکی پس از دیگری تعطیل شده و فقط دو شرکت که نمایندگی شرکت های بیمه اینگستراخ روسیه و یورکشایر انگلیس را داشتند باقی ماندند و این شرکت ها حتی تا بعد از تشکیل حکومت جمهوری اسلامی و قبل از تاریخ 4/4/58 که شورای انقلاب ، شرکت های بیمه را ملی و نمایندگی های خارجی را منحل اعلام کرد به فعالیت خود در ایران ادامه می دادند . قبل از انقلاب اسلامی در ایران یک شرکت بیمه دولتی ( شرکت سهامی بیمه ایران ) و چهارده شرکت بیمه خصوصی و نمایندگی خارجی ( شرکت های بیمه : ملی شرق آریا ساختمان و کار حافظ ایران و آمریکا البرز آسیا امید- تهران پارس دانا و شرکت های نمایندگی اینگستراخ و یورکشایر ) فعالیت می کردند و از سال 1351 بیمه مرکزی ایران جهت هدایت امر بیمه در کشور و نظارت بر شرکت های بیمه تشکیل گردید . بعد از انقلاب ابتدا در سال 1358 با مصوبه شورای انقلاب شرکت های بیمه خصوصی ملی شده و نمایندگی های خارجی تعطیل گردیدند و از شهریور ماه 1360 به جز شرکت های بیمه آسیا و بیمه البرز فعالیت سایر شرکت های ملی شده ، متوقف گردید . از سال 1367 بر اساس مصوبه مجلس شورای اسلامی علاوه بر شرکت های سهامی بیمه ایران که یک شرکت بیمه دولتی بود ، شرکت های بیمه آسیا و بیمه البرز هم دولتی شده و یک شرکت بیمه دولتی دیگر که فقط اجازه فعالیت در بخش بیمه اشخاص به آن داده شد ، به نام شرکت بیمه دانا تشکیل گردید. در حال حاضر پنج شرکت بیمه دولتی علاوه بر تهران که مرکز اصلی آنان است با ایجاد شبکه نمایندگی و تاسیس شعب در اغلب شهر های کشور به امر بیمه گری می پردازند.

اصول اساسی بیمه

1- اصل نفع بیمه ای : INSURABLE INTEREST

اصل نفع بیمه ای بطور خلاصه عبارتست از : ذینفع بودن بیمه گذار در بقاء آن چه بیمه می نماید ، به بیان دیگر بیمه گذار می بایست در صورتیکه مورد بیمه در معرض خطر قرار گیرد ، ضرر و زیان ببیند و از سالم ماندن آن منتفع شود.

عمده نتایجی که از اصل نفع بیمه ای حاصل می شود به شرح زیر می باشد :

الف مصونیت بیمه گر از نتایج عمد بیمه گذار

ب جلوگیری از وقوع حادثه توسط بیمه گذار

ج جلوگیری از توسعه خسارت

د خودداری از تشدید خطر توسط بیمه گذار

ه اعلام به موقع خسارت توسط بیمه گذار